Kritische Edition von Isidor, De natura rerum, nach J. Fontaine

XII. De caelo

1 XII. De caelo. I. Caelum spiritaliter ecclesia est, quae in huius
uitae nocte sanctorum uirtutibus quasi claritate siderum fulgit⁷⁵.
Pluraliter autem caeli nomine sancti omnes uel angeli intelle-
guntur, siquidem caelos etiam prophetas et apostolos accipere
5 debemus, de quibus scriptum est: caeli enarrant gloriam Dei,
utique quia ipsi aduentum et mortem, ipsi quoque resurrectionem
Christi uel gloriam mundo adnuntiauerunt.
2. De caeli autem nomine sic dicit sanctus Ambrosius in libris
quos scripsit de creatione mundi: caelum graeco uocabulo ura-
10 nus dicitur; apud Latinos autem propterea caelum appellatur
quia, inpressa stellarum lumina ueluti signa habens, tamquam
caelatum dicitur sicut argentum, quod signis eminentibus reful-
git¹²⁹, caelatum uocatur. Huius enim esse subtilem naturam etiam
scriptura demonstrat, dicens quod firmauerit caelum sicut fumum.
15 3. Partes autem eius cohus axis clima cardines conuexa poli
hiemisphaeria. Cohus est quo caelum continetur. Vnde Ennius:
Vix sollum⁷⁶ conplere cohum terroribus caeli.
Axis linea recta quae per mediam pilam sphaerae tendit. Clima
cardo uel pars caeli ut clima orientalis et clima meridiana. Car-
20 dines extremae axis partes sunt. Conuexa extrema caeli. Poli ex
caelestibus cyclis⁷⁷ cacumina quibus maxime sphaera nititur;
quorum alter ad aquilonem expectans⁷⁸ Boreus, alter terrae oppo-
situs Austronotius dictus est. Hiemisphaeria duo sunt quorum
alterum est super terram, alterum est sub terra.
25 4. Caelum autem ab oriente ad occidentem semel in die et nocte
uerti sapientes existimant. Hunc autem rotundum, uolubilem
atque ardentem esse dixerunt. Cuius sphaera super aquas esse
posita fertur, ut in ipsis uoluatur eiusque incendium tempe-
rent. Sphaeram autem confirmant nec principium habere nec
30 terminum pro eo quod rotunditate sui quasi circulus unde inci-
piat uel ubi desinat non facile conprehendatur. Aequaliter enim
ex omni parte fertur esse collecta et ad omnia similiter respiciens
atque a centro terrae aequis spatiis distincta, ipsaque sui aequa-
litate ita stabilis ut eam in nullam partem declinare undique
35 aequalitas collecta permittat, ac nullo fulcimento subuecta sus-
tentetur.
5. Cuius perfectionem sphaerae uel circuli multis argumen-
tationibus tractans rationabile Plato fabricatoris mundi opus
insinuat: primo quod ex linearum quinque angulis zodiacus
40 ductus⁷⁹ ex una linea constat; secundo quod sine initio est et
sine fine; tertio quod a puncto efficitur; denuo quod motum ex
se habeat; deinde quod careat indicio⁸⁰ angulorum et quod in se
stellarum⁸¹ figuras omnes incladat et quod motum inerrabilem
habeat, siquidem sex alii motus errabiles sint⁸²: ante, a tergo,
45 dextra laeuaque sursum deorsumque; postremum et quod neces-
sitate efficiatur ut haec linea ultra circulum duci non possit.
6. Duo sunt autem, ut diximus, axes, quibus caelum uoluitur.
Boreus, quem aquilonium uocamus: hic Arctoe⁸³ sunt, id est
septentriones, qui nobis semper apparent. Cui contrarius est
50 Notius, qui australis dicitur. Hic est qui terra, ut ait Cicero,
tegitur, et aphanes a Graecis nominatur. Tanta autem polus
celeritate ferri dicitur ut, nisi aduersus eius praecipitem cur-
sum astra currant, mundi ruinam faciat. Fertur enim eius prae-
ceps uolubilitas cursu siderum temperari; unde et Lucanus:
55 Sideribus quae sola fugam moderantur Olympi
Occurruntque polo, diuerso potentia cursu.⁸⁴

AG
XII. caelo: celo VS tit. om. A. 1. Caelum: celum OCS || spiritaliter: est spi. ecc. tr. V || ecclesia: ecl. ODS aecl- MA aeccl- L || huius: uius O om. A || nocte: -tis V || claritate: -tem DMVLS || siderum: syd- V || caeli: celi OS || nomine: nomi V om, S || sancti: omnes s. tr. VAS || intelleguntur: intellig- D || siquidem: sic q- O || caelos: celos OS caelus L || etiam: e. per V || prophetas: profe- ODS —-tis L || apostolos: -tolus DV -tulos M¹A || accipere: accep- S || scriptum: -btum P || caeli: celi OS || quia: qui PKS || ipsi: ipse PEKC || ipsi q.: ipse q. K || resurrectionem: -ccionem D et -ccionem S || adnuntiaverunt: -cciauerunt ES -tiaberunt O praedicauerunt B.
XII, 2. caeli: celi OS || autem: iter. A || sic dicit: sa. Am. s. d. tr. K || libris: -i O || scripsit: -bsit P || creatione: -nem OVL -cione DKS ratione B || caelum: celum OCS || graeco edd.: greco w grego P²L grecum V || uocabulo: -bolum V || apud: aput DMOVSB¹ propt. ap. tr. AS || Latinos: -nus M¹PKL || autem: om. S || caelum: ce- OCS || appellatur: apell- CS || quia: qui V || inpressa: -aessa M impraessa C² -as S pressa P¹ om. C¹ || stellarum: stil- KL || lumina: nom- M || signa: ui- P¹ || habens: ab- O hab D² ab D¹ || caelatum DPCLB: cel- w || dicitur: dicatur C² || signis: ig- VS || eminentibus: aem- B || caelatum u.: cel- u. OA caelum u. C¹ || Huius: cuius M uranus O || enim: autem AS || subtilem: supt- EC || etiam: scr. et, tr. V. scriptura: -btura PE || demonstrat: -ra O || quod: quia VAS || firmauerit: form: L— -berit O || caelum: cel- CS || sicut: uelut K.
XII, 3. Partes autem elus: p. a. e. hacc sunt B p. autem sunt A p. a. e. sunt S || cardines: -nis PEV || caclum: celum OS || continetur: conten- PEK || Ennius: enius B¹ et e. V e. dicit AS || conplere: -euere AS || t. cacli: t. celi O t. S || Axis: a. est C² || quae: quia V || per: pro K || mediam: mi- P || pilam: phi- KAS || sphaerae edd.: sphe- GG sfe- O spe-C²VSB spi- A pe C¹ || Clima c. OVS: climma c. GG || caeli: celi OS || clima or. CVS: climma or. GG || orientalis: origen- O — -les D || et: uel AS ut B om. K || clima m. VS: climma m. GG || meridiana: -nae DP || Cardines OMCAB: -nis GG || extremae: -ma A S -ne B¹ -mi B² || axis: axes B¹ || partes: -tis PK -te E || extrema caeli: e. celi OS extreme c. DCV || Poli: post O || caelestibus: cel- ODCVLS || cyclis Becher: ciclis GG cicli O celis S || cacumina: cum- DMPEL¹ culmina K || maxime: -ma S || sphaera edd.: sphe- GG spe- EASB || expectans: exsp- C¹A sp- C² || Boreus: borreos L boreas P || terrae: -a A || opposituS: obp- CL opsitus E || Austronotius: -noclus E -niclus KS nicus C-nothus V -motus P || alterum: -ra C || terram: -ra L || alterum est: alt. VASB alter L et altera C || sub: subtus B subter A || terra: -as B nos A.
XII, 4. Caelum: ce- OCAS || autem: om. ASB || ab: om. S || oriente: -tem V om. S || ad: ab L et B¹ || et nocte: et in n. C ac n. PVL n. S || uerti: uolui eu- V || sapientes: -tis E s. mundi PCVLB¹ || existimant: exest- K exaest- B est- VS aest- A || Hunc: hoc C² huc C¹ || rotundum: ret- S || uolubilem: atque (adque B¹) u. B ac u. C hac u. V || atque: adque OLS et B || esse: dix. e. tr. S || dixerunt: om. B¹ || Cuius ... fertur: om. O || sphaera edd.: sphe- GG spe- CVAB¹ speras B² om. OS || posita: -as B² -o S || fertur: -ter M¹ || ipsis: -as V || uoluatur: uulu- P uolb- OD || incendium: -io V || temperent: -rint V -rarent C || Sphaeram edd.: sphe- DMPE sphera K spera OV speram GG || confirmant: -firmat OV -furmant L || noc ... terminum: om. O || principlu~n: -io V || habere: ab- D haberet S || quod: qua V om. P¹K || rotunditate: rut- D —- -tem OKL -tis B || sui: suae B sue V ll quasi: qula sicut V || circulus: -colus E -culum L -colum V || incipiat: -iad O -it V || desinat: -ignat K || non : nec V || facile : -em V || conprehendatur : conpreen- O coupraehen- PL coupruehin- E conprachenditur AB — -ditur S -dantur V || acqualiter: eq- OLB et q- D. omni: omne P || et ad: et O || atque: adque ODMC¹VSB¹ || a centro: ad c. O acc- V c. S || aequis: eq- O sp. acq. tr. VASB || spatils ODELAB²: -ciis GG || distincta: -nta K || aequalitate: eq- OKCB — -em L aequitate V || ita: om. PE || stabilis: -les V || eam: ea V || mlllam partem: -a -e C || acqualitas: eq- OCB || ac nullo: hac n. D annulli A || fulcimento: fulg- M—-ta V || subuccta: subie- K || sustentetur: -titur E -tentur B¹.
XII, 5. perfectionem: perfecci- S perspecti- V || sphaerae edd.: sphe- ODMP²EK spe GG || multis: -ti A om. C¹ || argumentationibus: -cionibus KS || tractans: tranc- L || rationabile: raci- DKS—-em V || Plato: -on V || fabricatoris: -res EC¹V -ri L || insinuat -uet D || primo: -mum PEKL || quod: quia AS || linearum: linia- PC¹ climatarum V || quinque: V B || angulis: ange- M ango- S || zodiacus C²B²: zozia- GG zozai- V zozi- L² zodiacos S || linea: linia P || constat: -tet DMEKC²L || secundo: -dum V || initio: -cio DMS || sine fine: fine PEKS || tertio OVASB²: -cio GG III C || a puncto: eff. a p. tr. V || efficitur: -iatur K effi S || denuo: dinuo PEL || habeat: abead O habiat P || careat -ad O || angulorum ODCB: angel- GG || et quod: q. S || stellarum: stil- KL fig. omn. s. tr. V || quodm.:quiam.AS|imotum: mu- DM || inerrabilemedd.:inenarra- GG inennarra V inenerra- ES || habeat: ab- D¹ abead O habiat E || sex: ex OK in s. S aliis s. tr. V || alii: -is S || motus: -os C¹ || errabiles ODM¹AB: -lis GG inerrabiles C inennarrabilis V || a tergo: ergo C ut ergo S || laeuaque edd.: leu- codd. || deorsumque: deur- E—-sumue C² -sum quia K || postremum: -mumque KV -mo PECL quia -mumque S || et quod: et quota V et quia A S || efficiatur: -itur V ll ut haec: ut aec C¹ et h. B ut et h. V et c O || linea: linia C¹ || ultra: extra C || circulum: -colum E || duci: dici DMEKL || possit: -int K potest B.
XII, 6. Duo: do O duae VAS || ut: a~es (a~as S) ut d. tr. AS || diximus: -emus E || axes: -is V de C¹ n. l. || caclum: ce- OCS || uoluitur: uolb- OD || Boreus: borr- S — -eas L² -eum O || quem: q. nos B || a. sunt: a. est A || id est: om. Sb¹. septentriones DMB²: -ndriones O -ntrionis GG -mtrionis PE -ntrionalis VLA -mtrionalis S || qui OEVS: quae GG || q. nobis: q. nubes E quibus V || apparent: -rint V -ramus S || Notius: noct- L nocius D nothus CA notheus V || Hic: hac AS || terra: -am B¹ t. tegitur CVL || ut a. C. togitur: ut a C. L ut a C. terra tegitur C V || Cicero: ciciro P cyciron S ceciro M || aphanes A S: af- GG afines P afanis C affanis V afinis K || a: et C || Graecis edd.: gre- codd. ll nominatur: noma K || celeritate: cael- K caeleritatem L — -tas S || ferri: -re M aduersus: au- E || eius: om. S || praecipitem: prec- ODMCSB precipite V || currant: rec- A currunt S || ruinam: -na C II faciat VS: -iant GG ll enim: autem AS ll praeceps PEKL: prec- GG uolub. pr. tr. A || cursu B²: -um GG -us P cersu B¹ || sidetum: syd- C²V || temperari: -re M || Lucanus: L. dicit AS L. Iocutus est C L. Iocutus est de V || Sideribus: -reum EL¹ -ra C¹ sydera C² || quae: quem V quod C || sola: -am DMVA || fugam: -a OEKLB || Olympi: oli- GG olymphi PB || Occurruntque: ocu- PE — -unt qui S -unt quia K -antque B || polo: pilo P diuerso EC¹: -sa GG || potentia: put- O — -cia DES de A n. l. || cursu: et c. V.

Test
XII, 1, I-3 = GRÉG. M. moral. 32, I5, 25, ML, t. 76, C. 65I ab (AVG. serm. 56, ', 8). _ 4-5: AVG. serm. 57, 6, 6; in psalm. I8 enarr. 2, 2 (CASSIOD. i~z psalm. I8, I). _ 5 = psalm. I8, 2.
XII, 2, 9 sq. = AMBR. hex. 2, 4, IS' P. 54, 22 sq. (ISID. orig. 3, 3I, 2 et IS,4, 2) _ I3 sq. (BASII'. CA~S. hex. I, 8). _ I3-I4 = Is. 5I, 6.
XII, 3, I5-I6 (ISID. orig. 3, 36-40; I3, I, 3-8; I3, 5, 3-7). _ I7 = ENN. ann. 545 Vahlen. _ I8 = HYG. astr. I, 3, P. 23, 5 (ISID. orig. I3, 5, 3). _ I8-I9: GLOSS. Plac. 35, P. I6 b G1L. _ I9-20 [V]3RG. ~en. 4, 45I; ClHALc. comm. 266; AVG. ciu. I6, 9] (ISID. orig. 3, 39; I3, 5, 6). _ 20-2I = HYG. astr. I, 3, P. 23, 6 (ISID. orig. 3, 37). _ 23-24 = CASSIOD. inst. 2, 7, 2, P. I54, 20.
XII, 4, 25-26: AVG. gen. ad litt. 2, I4, P. 55, I2 sq. _ 27-29 = AMBR. hex. I, I, 4, P. 4, I4. _ 27-Z9 = RVFIN. Clement. 8, 2I, MG, t. I, C. I38I C + AMBR. hex. 2, 3, I2, P. 50, 2I. _ 30-3I = AMBR. hex. I, 3, IO, P. 9, 2. _ 3I-36 = RVFIN. Clement. 8, 2I. MG, t. I, C. I38I C (PLAT. Tim. 33 b),
XII, 5, 38 [QVINT. inst. 2, r6, I2]. _ 39-40 (ISID. oYig. 3, 45 et I3, 6, 6; ARIST. cuel. 2,4.286 b). _ 40 : sup. p. 2I9,29-30 ; HYG. astr. I, I, P.22- I7, _ 4I (cf. def. circuli ex Euclide ap. ThLL, s. u. circulus): PLAT. Tim. 34 a (CIC, Tim. 6, 19). - 41-42: Tim. 34 a (CIC. Tim. 6, I8; PROCL. in Tim. 33 b, t. 2, p. 73, 11 sq.). - 42-43 : Tim. 33 b (CIC. Tim. 6, I7 ; PROC(, ib. p. 7I, 9 sq,), _ 43-44 : Tim. 34 a (CIC. Tim. 6, I9). _ 44-45 : PLAT. Tim 43 b (CIC. Tim. I3, 48). _ 45-46 (PROCC. in Tim. 33 b, t, 2, P. 72, I-5).
XII, 6, 47-49 (CHACC. comm. 65). - 49 (SERV. auct. Aen. 3, 5 I, 6). _ 49-50 (SERV. georg. I, 243). _ 50-5I = CIC. fgm. incertum 31 Mueller, at ex CIC. Arat. fgm. deperditum esse coniecit G. Kauffmann. _ 55-56 = LVCAN. IO, I99-200.

O. DM. PEKCVL. ASB

AC
XII, 1. fulgit: -yt C¹ -et C2ASB2.
XII, 2. uranus: yra- A ora- PE - -nos B² yranos S -nu L || ueluti OLASB: uelud E uelut GG || refulgit OC¹: -get C2 -gens GG refugens A.
XII, 3. cohus Becker: cobus O chous B coaus S cous GG || hiemishaeria scripsi: -spheria C -sferia DMEKL -speria AS -ssperia V hemisperia B hiemsferea P sfera O || Cohus Becker: cous GG coaus S chous B¹ chaus B2 || axis clima CVL: a. climma A axis GG acxis O || quo C²VASB: quod GG || sollum scripsi: solum codd. solidum Becker || cohum Becker et Vahlen: coum GG cous C com K cum S choum B¹ chaum B² || Hiemisphaeria ... terra: om. ODMPEK - hiemisphaeria scripsi: hiemissphaeria C² hiempsferia L hiemisperia A hemisperia B hiemissperia C¹ hyemissperia V hiemisperea S.
XII, 5. ductus C¹A: ductos S dictus GG || indicio B² Becker et Grialii codd.: inditio B¹ iudicio GG iudicium PL incisione coni. Grialius || sint ODPC¹SB: sunt GG.
XII, 6. aquilonium ODBM: -neum E -nem GG || arctoe DMP²EC: artoe OP¹A arctoes B aretue K arectoe L aratae S carectae V.

cap. 11 cap. 13

HS83II Fol. 132r:

550 770 2400 Pixel

550 770 2400 Pixel

770 Pixel

Transkription nach HS83II: Fol. 131v, 132r. Französische Übersetzung cap. 12 Deutsche Übersetzung cap. 12. Erläuterungen zur Zeichnung fol. 131v.

HS83II Fol. 132r: